Toros Dağlarında, Avşar Boylarında

Bir Sevda Ozanı Dadaloğlu N'ic'oldu?

Şimdi

Hangi kuş uçmaz kervan geçmez

Yüce dağ başlarında

Bilinmez hangi serin derelerin koynunda

Oya gibi işlenmiş hangi vadi oylumlarında

Hangi mazlum ceylanlara söylüyordur

Dadaloğlu, Dadaloğlu

O yanık, yılanı deliğinden çıkaran

O içli Türkmen türkülerini

Dost kalbi olan o benzersiz sazıyla

Kim bilir?

İçinde sarılmamış hangi yarası kanar durur

Hangi hıncını alt edememiştir de hala

Zaman zaman kahreder her şeye,

En çok da Felek denen o umarsız,

Yenemediği tek hayduta karşı

Hala öfkelenir durur belki de

Kim bilir?

Nice gözüpek yiğitler can vermişler

Yılmadan cenk ettikleri er meydanlarında

Zalim Osmanlı'ya karşı,

Halk düşmanı, kadir kıymet bilmez

Ol Osmanlı paşaları ise,

Pare pare eyleyip atmışlar bir köşeye

Halkına canından can veren

Öyle güzel, öyle kalender,

Öyle cömert beylerini

Çadırlar yanmış, yıkılmış, ocaklar tütmez

Sürme gözlü yârdan bir haber gelmez olmuş

Sevgi yüzü görmemiş zalim babası

Görüşmelerini yasak edeli beri

O hayalindeki, düşündeki

Ahu bakışlı yare kavuş mudur bir dahi

Kim bilir?

Obadan obaya, yayladan yaylaya

Ozan olup hak bildiği yoldan dönmeyen

Bağrı yanıp sevda türküleri söyleyen

Düşmana gürz sallayıp zaman zaman

Kimileyin coşup zalimleri kovan

Gökte uçan turnalara yoldaş olup

Baharda açan çiğdemlere ve

Billur sulu gözelere karışan

Dadaloğlu, Dadaloğlu,

Söylese bize ne gün gördü, ne işitti

Ne murat aldı bu âlemden,

Sürdü mü acaba bir dem, bir devran?

Bir öğrensek, bir duysak

Bu öksüz oğlunun hiç dile getirmediği

Dertlerine ortak olur muyuz

Kim bilir?

Hiç umulmaz bir anda

Yari gibi sevdiği elma gözlü nazlı atı

Terk edip gitmiş midir yoksa

Yarı yollarda koyup da onu?

Ya hısım, akraba, toyları,

Yarenleri, ya Avşar boyları,

Unutmuşlar mıdır,

Bir nekeslik edip bir köşeye atmışlar mıdır,

Gayri yaşlanınca, eli ayağı tutmayınca,

Hatırlarına getirmez olmuşlar mıdır onu?

Kim bilir?

Yüreğimde derin, derin sızılar

Beni üzen, düşündüren kimi korkular,

Ruhumda O Ozanın kederli halleri var;

Doruklarında dağların reyhan kokan elleri,

Pare pare eder bizi gamlı sözleri

Biçer bağrımı sazlarının telleri

Meri kekliği uçurur yuvasından,

Eşi bulunmaz yaralı bülbül dilleri

Ah Dadaloğlu, Ah Dadaloğlu...

Onulmaz dertler, yaralar içinde

Tek başına mı kalmıştır yoksa

Kapkaranlık geceler içinde

Bir ağaç kovuğunda yapayalnız,

Öyle içli, öyle çıplak, öyle sefil...

Hüzün gözyaşları döke döke

Uçup gitmiş midir,

Bir tas su vereni olmadan,

Ecelsiz, umarsız, çaresiz,

Ve de

Her daim dünyaya sevgiyle bakan

O derin, o güzel gözleri açık mı gitmiştir

Bu vefasız, bu fani dünyadan,

Kim bilir?

Ayhan Aydın

29 Ekim 2022

İstanbul

Sevgili Öner Yağcı'nın Dadaloğlu kitabın okuyunca, bu büyük halk ozanımızın dünyasına bir yolculuk yapmakla kalmadım, bir başka hislerle ona bağlandım, onu sevdim... Dadaloğlu büyük bir ozan olarak Avşar boylarında, Toros Dağları'nda ömür sürmüş bir sevda ozanı olarak bilinir. Ama yerleşik yaşama geçmeme, dağlarda, yaylalarda yaşamak isteyen Türkmen boylarının yaşama aşkında, direnç kavgalarında o da yer alır... Sazını dostluk, sevda, aşk için çaldığı kadar, haksızlıklara baş kaldıran yiğit bir ses olarak da dağlarda yankılanır büyük yüreğinden çıkan avazları.

Ben ise bir başka hüzne saptım; bu Dadaloğlu deyip bağrımıza bastığımız büyük ozan ve diğer ozanlar... Acaba bu büyük değerlerimizin sonları nasıl olmuştur? Kendimce bir duygu aleminde onu düşünüp bir şeyler yazdım.

(Dadaloğlu, Yaşamı, ve Bütün Şiirleri, Öner Yağcı, Gün Yayıncılık, Tarih yok, İstanbul)

29 Ekimde...

Yemyeşil gözleriyle bir genç geçti yanımdan

Kavruk yüzünü örten perçemleri

Yanık teniyle

Sandım bir Afgan rüzgarı esti serimde

Uzak toprakların solmaz bir çiçeği gibi

Dağ soluyordu nefesi

Başörtüsü içindeki

Utangaç yarini kavradığı gibi

Aktı kalabalığın bağrına

Beşiktaş'ta 29 Ekim törenlerinde

Bir Başkadır Benim Memleketim, diyen

Barbaros Hayrettin Paşa'nın ruhundan güç alan

Genç korunun sesiyle coşan kalabalığa

Karıştı sevgiyle...

Cumhuriyet, cumhuriyet

Mazlum milletlerin hayaliydin

Mustafa Kemal'in özgürlük yolu

Şanlı cumhuriyet

Diye, diye girdi ahenkli türküler içine

Ayhan Aydın

29 Ekim 2022

Beşiktaş / İstanbul

Suların Tılsımını Taşır Çeşmeler

Nasırlı ellerin göz nuruyla yoğurduğu

Kültürlerin emek abidesi taş bloğu

Rüzgarların kalem gibi işleyip oyduğu

Bülbül sesi misin sen mübarek su oluğu

Mermerden işleyip göğsüne pençe atmışlar

Yüce dağlardan getirip tüneller kazmışlar

Çarşının ortasına solmaz mührün yazmışlar

Demir kafeslere eğlenmez akar su oluğu

Göze göze kaynayıp süzülür topraklardan

Kurtlar kuşlar toplanırlar başına durmadan

Söğütler, kavaklar şenlenirler dem vurmadan

Neşeyle durmaz güler evrene su oluğu

Karanlık yollarda yolculara sığınaksın

Hamamlar, sarnıçlar gibi kalan hep hancısın

Huzur arayana çöllerde gönül bağısın

Yarınların umut kaynağı can su oluğu

Kerbela'da da Celal Abbas durmaz iniler

Mazlumlar ah çeker sinelerde derin izler

İmam Hüseyin'e değen ah o zalim eller

Mazluma niçin ulaşmazsın sen su oluğu

Bazı kar soğuğu bazı ılık bir nefes gibisin

Gürleyen ırmak bazen de cılcıl gibisin

Kuzuların koştuğu ana sütü gibisin

Cevheri'ye kan İstanbul musun su oluğu

Ayhan Aydın

5 Ağustos 2022

Erzincan “Kiştim Evliyası”nın Yurdundan

Bir Ozan, Bir Dede Kızı, Çocukluğu ve Yaşamı Zorluklara Geçen Bir Can İnsan

Anadolu Kadını’nın Bir Çileli İsmi: YETER ŞAHİN’LE SÖYLEŞİ…

Ayhan Aydın

Sevgili ozanım bize kendinizi nasıl tanıtırsınız, nerede, ne zaman dünyaya gelmişsiniz?

Ben Anadolu kadınlarından; güneşi seven, ayı seven, doğayı seven, evreni Allah olarak gören bir deli ozanım.

Kırk altı doğumluyum. Erzincan Kiştim Köyü’nden dünyaya gelmişim. 11 kardeşin beş numarasıyım. Anadolu’da babalar hep oğlan ister, 7 kardeş anamdan kız oldu. Oğlan olanlar ölmüştü. Sonra babam tekrar evlendi, dörtte ondan (2 kız, 2 oğlan) evlat oldu. Böylece 11 kardeş olduk. Babam saf, temiz ama cahil olan bir insandı. Doğruluğu, dürüstlüğü seven, toprağı seven, yeşile tapan bir insandı. Ama ne yazık ki, toplumumuzda cehalet bir insanı iter çukura. O da öbür insanın hayatını mahveder. Babamın kafasında ikinci evlilik fikri yoktu, onun kafasına girdiler, ama o da sonradan çok pişman oldu. Tabii geçim zor olduğundan beni babam okula gönderemedi. Ben hayvanları otardım (yaydım). Ablamın kocası askere gidince beni babam ablamın yanına hizmetçi olarak verdi. Onun hayvanlarını yaydım.

Orası uzak bir yer miydi?

Bizimki dağlık bir köydü, yamaçtı, üzüm bağlarımız vardı. Ablamın köyü (Küçükkadıhan) ovalıktı, Erzincan Ovası’ndaydı. Onun hayvanlarını otlatırdım. Ordan babamlara peynir gider, (bakraçla), babam da onlara eşeğe meyve yükler getirirdi. Ama arada kalan bendim, çok ezildim.

Babama giderken, beni götür, derdim götürmezdi. Eşeğe Fırat’ı geçer giderdi, ben bakar kalırdım ardı sıra, suyu geçemezdim. Ben de ağlayarak ablamın evine dönerdim. Yirmi camuşları (sulak yerleri severlerdi) ayrıca, inekler de vardı. Hatta onlar beni ezmezdi, (gıdık gibiydim (küçücüktüm)). Acı insanı pişirir. Acı çekmek, bir de okumak insanı pişirir. Ben gider hayvanların arasına yatardım.

Neye sığınırdınız?

Erzincan Ovası’nda gözeler vardı. Taşa ip sarardım, hiç unutmam, yağmur yağdı, her taraf su oldu. Gözeler doldu, ben gidemedim, hayvanlar gitti. Ben korktum, gözeleri bulamam, diye. Karanlık çöktü, ben korktum, “Kiştimin Evliyası”  vardı, onu andım,  ona “Meçit”  diye çağırdım. (Meçit: Bir söğüt ağacı, bir sene bir dalı kurur, diğer sene başka bir dalı kurur, ama bir başka dalı yeşerir. Buna Meçit denir. Orada yatır var. Orada Hıdırellez de kurbanlar kesilir. Yemekler yenilirdi. Yeşil bir yerdir. Eski köydür. Kiştim Köyü taşındı. Eski köyü siz görmemişsinizdir. (Bu sene doğduğum köye gidip o yerleri gördüm.)

Babamın ocağı El’Abbas’tır. Ben de ya El’Abbas, ya Celal Abbas kurtar beni, diye ağlıyorum. Yani biz Celal Abbas soyundanız. Babam dedeydi. Eniştemin tarlasında icar olan (yarı yarıya eken) insan ablama soruyor, nasılsın Gülperi Ana diye?  Haydar Ağa, mallar geldi de, Yeter gelmedi, diyor. Peki, Yeter giderken hangi tarafa götürdü malları, işte sol taraftaki tarlalara götürdü. Çünkü Haydar Ağa’yı eniştem giderken tembihlemiş, ailem sana emanet, ille Yeter’e dikkat et, diyor. Çünkü çocuklar ufak, onlara da bakıyordum, ablam hasır örerdi, sulak yerlerden cim biçer, onları beraber deste yapar, halı örer gibi, tezgâhta hasır örerdi. Ondan sonra da, kağnı arabasına bindirir, şimdiki Üzümlü o zaman Cimin’di, oraya götürür (belki satar, değiştirir) kuru üzüm, incir ve diğer ihtiyaçları getirirdi. Bir küp pekmez, içine fare düşmüş, ben açık koymuşum, (Ablamı kaybettik, ruhu şad olsun ama (1957’ler)) fare düşen küpteki tüm pekmezi bana yedirdi; hayat bu, fakirlik işte.

Haydar Ağa beni bağıra bağıra buldu, aldı götürdü. Senin okula gitmen lazım oğul  (bizim orada sevdiğine oğul derler), ben de ağlayarak onun sırtında elini tuttum. Dedim ki, okula gitsem, Cemal Gürsel’i görebilir miyim? Atatürk gibi şapkası var. O da elimi sıktı, dedi ki, sen okula gitsen büyük adam olacan. Yok, emi ben büyük adam olmak istemiyorum, ben kitap okuyayım yeter, çünkü ben okumayı, kitap okumayı çok seviyorum, dedim. Ertesi gün sabah oldu. Ablam hayvanları sağmaya gidecek. Bana dedi ki, sepeti al eline, git bahçedeki gülleri topla. Gül şurubu olacak, çünkü misafirlere şurup veriliyordu. Ama gülleri köyün mallarını yayan çobanın oğlu topluyordu. İsmi Cemal ama Cemo, derlerdi. Dudaklar çatlamış, yorgun, perişanlık, fakirlik… Ağlayarak, dedi ki, Yeter kimse duymasın. O zaman üçe kadar okumuş, Erzincan’da sınava girmiş, okulu kazanmış ama gidememiş. Yeter diyor, ben bunları toplayacağım, Erzincan’a gideceğim, bunları satacağım, bunları harçlık edeceğim, diye ağlayarak söylüyor. Ben zaten okumak istediğim için, ben de topla bunları çabuk kaybol, dedim. Hayatımda ilk defa söylediğim yalan buydu: sepet nerde, gülleri topladın mı oğul? Dedi ablam. Ben de, bilmiyorum abla, birileri toplamış, dedim. Bu hayatımda söylediğim bir yalandır. (O çocuğun babası Kürt Cemo, anası Kürt Cemile’ydi. Karı koca ve çocuklar köyün çobanıydılar. Cemile dağ köylerinden gelmişti. Dağ köylerindeki sular temizdi. Köyün suları pisti. Cemile der ki, bu köyün suyu çok pis der, biner trene gelir Ankara’ya. Ankara’ya dilekçe verir. (İnönü başta sanırım.) Bunun sonucu köye sontaj açılır, köye su gelir. O çocukta okudu, subay oldu. Şimdi ise emekli olmuş.)

Hiç boş zamanınız oluyor muydu, arkadaşınız var mıydı? Nasıl mutlu oluyordunuz?

Yaklaşık on yıl o köyde kalmıştım.1963’de kendi köyümdeydim. Ben o zaman eğlence bilmezdim ama hayvanları çok severdim. Gece dışarda, kapının önünde yatardık. Göz ağrısı çok çektim, gözlerim ağrırdı. Sinek çoktu, çok sıcaktı, dışarda yatıyordum. Bir ara ablam şehire gittim. Ablam bana da kendisine de elbise almış, o zaman bana Sümer basmasından elbise dikmişti, ona çok sevinmiştim.  Eniştemin amcası Haydar Dede, köyün ileri geleni, zengin, durumu iyi, her Perşembe onun evinde cem olurdu.  Ahırında Hızır’ın Ayağı, diye bir taş ziyareti vardı. Hızır oraya ayağını basmış, derlerdi. Her Perşembe evinde cem olur, Hızır Ayağı’nı ziyaret ederlerdi, orada ağlarlardı, sızlarlardı, oraya lokma getirirlerdi. Haydar Dede üç dört saat cem tutardı. Ben derdim ki, o kurban olayım diline, bu ne kadar çok okumuş, ne kadar çok şey biliyor, derdim. Hâlbuki onun okuması yazması yokmuş, sonradan öğrendim ben.

Haydar Dede nasıl bir insandı?

Herkes onun önünde ceketlerini ilikliyordu. Ben çok küçüktüm tam bilmiyorum ama onu seviyorlardı. Büyüklere sevgi saygı vardı, itikat vardı. (Eskiden öyleydi, ablam onu görünce ağzını kapatırdı).

Bir gün onun bahçe duvarının dibinde otururken, bahçede bir armut var, benim de çok canım istedi onu yemeği. Ya Abdal Musa, ya Allah dedim, taş attım armuda, armut bana taraf düştü. Tam armudu ısırırken Haydar Dede gördü. Bağırarak ablama geldi, çerçici gelince bu çocuğu meyveye doyur, dedi. Ben zaten ben armudu duvarın öbür tarafına atmıştım. Ablam bana bir dayak attı, ağzım burnum kan içinde kaldı, bana laf getirdin, diye beni dövdü, rahmetlik.

Dört beş kadın ellerinde tepsilerle Haydar Dede’nin ahırına lokma götürüyorlar, hava güneşli. Ben dayak yemişim, canım yanmış, oturuyorum. Kendi kendime düşündüm: ablama bağırdım, ha bu Hızır da senin gibi hayın, dedim. Sus kız, günah değil mi, günah öyle deme, dedi. Peki dedim, Haydar Dede’nin evinde her Perşembe cem oluyor, herkes oraya bir şeyler getiriyor. Haydar Dede zaten zengin, bu köyde o kadar fakir var, niye onlara gitmedi de, Haydar Dede’nin ahura girdi, Hızır, dedim. Ablam tekrar bana bir dayak çekti. Düşünsen öyle… 

Yıllar sonra gidince her şeyi değişmiş gördüm orada. Hatta evlerin, ahırların yerleri hep tarla olmuş, yonca ekmişler, ama yuvarlak ortası boş bir yer var. Sorduğumda Haydar Dede’nin torunu Naci dedi ki, o boş olan yer Hızır’ın ayağının taşının olduğu yer. Hala orda duruyor.